इलाम । सुत्केरी अवस्थामा आमाको लागि विशेष स्याहार सुसार जरुरी हुन्छ । ९ महिनासम्म गर्भ, त्यसपछि पीडादायी प्रसूति र आमा बनेपछि नवजात शिशु हुर्काउनुपर्ने भएकाले सुत्केरी महिलाको लागि पर्याप्त आराम एवं पोसिलो खानपान जरुरी हुन्छ । खास गरी मासु, दूध, अण्डा, फलफूल वा झोलिलो पदार्थ सेवन गराउनुपर्छ । आमाको दूधबाट शिशुले पनि सम्पूर्ण आहार लिने भएकाले सुत्केरीलाई उचित स्याहारसुसार नपुगेको अवस्थामा आमा र शिशु दुवैको स्वास्थ्य कमजोर हुनसक्छ ।
आमा र शिशु दुवैको स्वास्थ्य कमजोर बन्न न दिन इलामका दुई वटा पालिकाले विशेष कार्यक्रम सुरु गरेका छन् । इलामको रोङ गाउँपालिकाले आफ्नो पालिका भित्रका सुत्केरी महिलाहरूलाई मह वितरण गर्न थालेको छ भने चुलाचुली गाउँ पालिकाले लोकल भाले वितरण गर्दे आएको छ ।
इलामको रोङ गाउँपालिकाले पालिकाका हरेक सुत्केरी महिलालाई आफ्नै पालीकामा उत्पादन भएको मह वितरण गर्दे आएको छ । महले मान्छेको स्मरण शक्ति तेज बनाउनुका साथै दैनिक जिवनमा आवश्यक कार्बोहाइड्रेट, प्रोटिन, भिटामिन बी र सी, आइरन, म्याग्नेसियम, क्याल्सियम, पोटासियम, फस्फोरस, सोडियम जस्ता आवश्यक पाइने भएको कारण सुत्केरी महिलालाई अनिवार्य प्रयोग गर्न आवश्यक रहेको र सबैले प्रयोग गर्नुपर्छ भन्नका लागि पनि अभियान सञ्चालन गरेको पालिकाले जनाएको छ ।
मह र तातो पानीमा लगाएर सेवन गरेमा शरीरमा इनर्जी आउने र शरीरका अङ्गलाई ठिक ढङ्गबाट काम गर्न प्रेरित गर्ने भएको कारण प्राथमिकतामा सुत्केरी महिलालाई राखेर पालिकाले अभियान सञ्चालन गरेको हो । पालिका भित्र सुत्केरी भएको जानकारी आउन साथ पालिकाले पोसिलो आहाराका साथ मह लैजाने गरेको गाउँपालिका अध्यक्ष सुवास स्याङ्बोले बताए । उनका अनुसार पालिकाले यस वर्ष कति महिला सुत्केरी हुँदैछन भन्ने समेत तथ्याङ्क सङ्कलन भइरहेको छ ।
रोङ गाउँपालिकाले गुणस्तरीय र व्यावसायिक मह उत्पादनको अभियान समेत चलाइरहेको छ । सधैँ र सबै ठाउँमा किन्न पाइँदैन ‘रोङ मह’ भन्ने नारालाई सार्थक बनाउन पालिकाले विभिन्न प्रयास गरिरहेको छ । चालु आर्थिक वर्षमा व्यावसायिक मौरी पालनका लागि पालिकाले रु ५० लाख रकम विनियोजन भएको छ । गाउँपालिकाले मौरी विकास केन्द्र नै स्थापना गरेर मौरी पालनको विकासमा लागेको अध्यक्ष स्याङ्बोले जानकारी दिए ।
पर्यावरणीय सन्तुलन कायम गर्न मौरीले राम्रो भूमिका निर्वाह गर्दछ । यसको पराग सेचनले तरकारी बाली फल्नसमेत मद्दत गर्ने भएकाले पनि मौरी जोगाउन लगानी गरेको गाउँपालिका उपाध्यक्ष विष्णुमाया भुजेलको भनाइ छ । मौरी विकास केन्द्रबाट मह तथा मौरीका घार साथै मौरीसमेत बिक्री वितरण गर्ने र आम्दानीको स्रोत बढाउने उद्देश्य गाउँपालिकाले लिएको उपाध्यक्ष भुजेलले बताइन ।
जिल्लाको चुलाचुली गाउँपालिका–५ का वडाध्यक्ष बबिन राई कर्मचारी र स्वास्थ्य कर्मी लिएर वडाभित्र स्थायी बसोबास गर्ने हरेक सुत्केरीको घरमा पुग्ने गरेका छन् । लोकल कुखुराको भाले, गाईको शुद्ध घ्यू, हर्लिक्स र फलफूल लिएर सुत्केरीको घरमा पुग्ने गरेका हुन् । वडाको ‘सुरक्षित प्रसूति मातृत्व स्याहार, पोसिलो आहार’ कार्यक्रम अन्तरगत वडाध्यक्ष राई सुत्केरीको घरमा पुग्ने गरेका हुन् । स्थानीय स्वास्थ्य संस्थामा नियमित स्वास्थ्य जाँच गराएर नजिकैको अस्पतालमा सुत्केरी भई ३५ दिनभित्र वडा कार्यालयमा बच्चाको जन्म दर्ता गरेका आमाहरूका लागि वडा कार्यालयले पोसिलो आहार प्रदान गर्ने गरेको छ ।
चुलाचुली गाउँपालिका भित्र स्थायी बसोबास गर्ने सुत्केरी लक्षित कार्यक्रम अन्तरगत मांसाहारी सुत्केरीलाई २ केजी बराबरको लोकल कुखुराको भाले एउटा, गाईको शुद्ध घ्यु १ केजी, हर्लिक्स आधा केजी र मौसम अनुसारको स्थानीय फलफूल वितरण गर्ने गरेको छ । त्यस्तै शाकाहारी सुत्केरी आमाहरूका लागि गाईको शुद्ध घ्यु २ केजी, हर्लिक्स १ केजी र मौसम अनुसारको स्थानीय फलफूल वितरण गर्ने गरेको छ । परम्परागत अन्धविश्वासले निम्त्याउने समस्या न्यूनीकरण गर्दै सुत्केरी आमा तथा नवजात शिशुको मृत्युदर घटाउन, कुपोषण तथा निमोनिया झाडापखाला लगायत रोगबाट बच्न, स्वास्थ्यकर्मीलाई परिचालन गर्दै स्वास्थ्य समाज निर्माण गर्न कार्यक्रम सुरु गरिएको वडाध्यक्ष राईले बताए ।
चुलाचुली गाउँपालिकाको आर्थिक वर्ष २०८०-०८१ को स्वीकृत नीति तथा कार्यक्रम र बजेट अन्तरगत वडा सिलिङतर्फको बजेटबाट सो वडाले ‘सुरक्षित प्रसूति मातृत्व स्याहार, वडा नं. ५ को पोसिलो आहार’ कार्यक्रम सञ्चालनमा ल्याएको हो । सङ्घ, प्रदेश र गाउँपालिकाले सञ्चालन गरेका आयोजना, कार्यक्रमका साथमा वडाले समेत छुट्टै रूपमा विद्यार्थी पुरस्कृत कार्यक्रम, पोसिलो आहार कार्यक्रम जस्ता लोकप्रिय कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरिरहेको छ ।
जिल्लाकै देउमाई नगरपालिकाले पनि सुत्केरीलाई पोषण भत्ता र मृतकका परिवारलाई दाहसंस्कार खर्च उपलब्ध गराउँदै आएको छ । सुत्केरी शिशु पोषण व्यवस्थापान कार्यक्रमअन्तर्गत गत आव २०७९–८० मा नगरभित्रका तीन सय १२ जना सुत्केरीलाई पाँच हजारका दरले १५ लाख ६० हजार पोषण भत्ता वितरण गरिएको नगरपालिकाले जनाएको छ ।
चालु आवको पहिलो त्रैमासिकमा मात्र एक सय १० जना सुत्केरीले पोषण भत्ता लिएका छन् । पहिलो त्रैमासिकमा सुत्केरीले पोषण भत्ताबापत पाँच लाख ५० हजार खर्च भएको लेखा अधिकृत गजेन्द्र येक्तेनले जानकारी दिए । ‘पोषण भत्ता पाउनका लागि नगरभित्र स्थायी बसोबास भएका, कुनै पनि स्वास्थ्य संस्थामा चारपटक गर्भजाँच गरेका र ३५ दिनभित्र वडा कार्यालयमा जन्मदर्ता गराएको प्रमाण पेस गरे पछि पाउने छन । गर्भवती भएदेखि सुत्केरी भएको ३५ दिनभित्रका आमा र बच्चालाई उत्प्रेरणा र पोषण स्थितिका साथै आमा र बच्चाको स्वास्थ्य सुधार गर्नका लागि कार्यक्रम ल्याइएको नगरप्रमुख सूर्य पोख्रेलले बताए ।
‘सुत्केरी आमा र नवजात बच्चालाई गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवासम्बन्धी सकरात्मक सन्देश प्रवाह गर्नका लागि उक्त कार्यक्रम लागू गरिएको हो ।’ सुत्केरी पोषण भत्ता एक महिलालाई दुईवटा बच्चा वा दुईपटक प्रसूति सेवासम्म मात्र उपलब्ध गराइने नगरप्रमुख पोख्रेलले जानकारी दिए । उनका अनुसार नगरपालिकाले चालु आवमा यस कार्यक्रमका लागि रू २० लाख विनियोजन गरेको छ ।
त्यस्तै, पालिकाले कुनै पनि कारणबाट मृत्यु भएका मृतकका परिवारलाई दाहसंस्कार खर्चबापत पाँच हजार उपलब्ध गराउँदै आएको छ । दाहसंस्कार खर्च वितरणसम्बन्धी कार्यविधि पारित गरी मृतकका परिवारलाई दाहसंस्कार खर्च वितरण गर्दै आएको नगरप्रमुख पोख्रलले बताए ।
